Қазақстанның ХҮІІІ ғасырдағы экономикасын ХІХ ғасырдың экономикасымен салыстыру
ХІХ ғасырдың 60-90 жылдарында жүргізілген реформалар қазақтардың жерлерін түгелдей «мемлекеттің меншігі» деп жариялады. Ол реформалар қазақстанды шаруалар арқылы кең көлемде отралап алуға берік негізқалады. Орыс шаруаларын ішкі Ресейден қоныс аудару көп жағдайда қазақтарды ежелгі атамекенінен жаппай қуу және ең құнарлы жерлерін күштеп тартып алу арқылы жүзеге асырылды.
ХІХ ғ 60 жылдарынан бастап шаруаларды қоныс аудара бастады. Шаруалар өздерімен бірге егіншілік мәдениетін ала келді, бау-бақша егу және омарта шаруашылығы пайда болды.
(Ж. Марданова ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы қазақстанның әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуы. Қазақстан тарихы. Әдістемелік журнал №7.2012, 61 бет)
|
Салыстыру сұрақтары |
ХҮІІІ ғасыр |
ХІХ ғасыр |
|
Жерге меншік |
Қауымдық меншік |
Орыс патшасының мемлкеттік меншігі, ормандар да мемлекет меншігі |
|
Дәстүрлі шаруашылық |
Көшпелі мал шаруашылғы (қой-ешкі, жылқы, түйе, сиыр) |
Көшпелі және жартылай мал шаруашылғы (қой-ешкі, жылқы, түйе, сиыр) Мал өсіруші негізгі аудандар: Ақмола-Семей, Орал-Торғай |
|
Егіншілік кәсібі |
Егіншілік қосалқы кәсіп сипатында болды. Сырдария,Жетісу,Солтүстік, Солтүстік-шығыс, Орталық -өзен-көлдер жағалауы (кең тараған дақыл – тары, сондай-ақ бидай) |
Солтүстік, Солтүстік-шығыс, Орталық егіншілікпен айналысуға жаппай бет бұру (бидай, тары, күріш, жүгері,бау-бақша дақылдары, ішінара мақта, темекі)
|
|
Аңшылық |
Аң аулауға қыран құстар, құмай тазылар, қақпан құру және тұзақ салу тәсілдері қолданылды. |
Аң аулауға мылтықпайдаланыла бастады.Бағалы аң терілері жәрмеңке мен сауда орындарынашығарылды. |
|
|
1734 ж сенат хатшысы Кириллов экспедициясы: -жер қойнауын зерттеу -Орта Азияға баратын жаңа жолдар ашу |
|
|
Сауда |
1743 ж Жайықтың сол жағасы –Айырбас сарайы(Ақ базар) 1743 ж Үй шекара бекінісі 1745 ж Орск бекініс 1745 Жәмішевбекініс 1759 ж Петропавл бекініс Ірі сауда орталықтары: Петропавл, Семей
1758 ж Үрімші, Қазақ-Қытай сауда орталығы |
Ірі жәрмеңкелер: Бөкей хандығы -1832ж Қарқаралы уезі:Қоянды-Ботов – 1848ж , Верный уезі: Қарқара -1893 ж, Жаркент Сырдария облысы: Әулиеата, Семей уезі: Шар Павлодар: Тайыншакөл Ақмола: 1852 ж - Константинов - Дмитриев жәрмеңкелері Ақтөбеде -Ойыл Барлығы: 1900 ж - 104 Ірі сауда орталықтары:Ақмола, павлодар, Қарқаралы, Баянауыл, Көкшетау, Қазалы, Жаркент |
|
Тау – кен ісі |
|
1833 ж- Қарағанды көмірі 1867 ж Екібастұз көмірі 1895 ж Майқайың полиметалл ХІХ ғ 40 жы Успенск, Жезқазған және Спасск-Воскресенск мыс кеніштері, 1898ж Павлодар уезі –Воскресенск Кен-өнеркәсіп қоғамы |
|
Балық аулау кәсібі |
Есіл, Ертіс, Жайық, Іле, Сырдария өзендері, Каспий, Аралтеңіздері – бірте-бірте дамыды. |
Каспий, Арал теңіздері,Сырдария өзенінде кұшті дамыды Ертіс пен Жайықта көп ауланды. |
|
Тұз өндіру |
|
Батыс Қазақстан: Басқұншақ, Елтон, Елек Солтүстік-шығыс: Коряков |
|
Су жолымен экономикалық қатынастар |
|
1862 ж Омбы – Семей пароход қатынасы 1883ж Іле су жолының ашылуы |
|
Теңізде жүру |
|
Гурьев - Астрахань |
|
Темір жол |
|
1891-1893 ж Покровская – Орал;1894 ж Челябі -Омбы |
|
Кедендік бөлімшелер |
|
Қатын қарағай Зайсан Бақты |
|
Салық |
|
Түтін салғы, қара шығын-қосымша салық |
|
Қоныс аудару |
|
1868 ж «Жетісуға шаруаларды қоныс аудару туралы Ереже» 1881-1884 ж ұйғырлар мен дүнгендер |
|
Омарта шаруашылығы |
|
Семей облысы: Өскемен, Семей уездері |
|
Ауыл щаруашылық өнімдерін өңдеу |
|
Мал шаруашылығ шикізатын өңдеу: Ақмола, Семей 1888 ж Семей облысында былғары, сабын қайнататын, май қорытатын, кірпіш, сыра зауыты |
|
Баанк-ақша қатынастары |
|
1871- Петропавлдағы қоғамдық банк, 1876 ж Ораал, 1881 ж Петропавл, Семей, 1895 ж Верный -Мемлекеттік банк бөлімшелері |
